Zamek Prezydencki w Wiśle, zbudowany na przełomie lat 20. i 30. dla prezydenta RP Ignacego Mościckiego, to chyba jedyny na świecie przykład rezydencji głowy państwa tak odważnej koncepcyjnie. Tu spotkała się tradycja z nowoczesnością, a historyzujące nawiązania nie kłócą się z modernistycznym wyrazem całości. Dziś Zamek udostępniany jest zwiedzającym.
Rezydencję Wiślańską wystawił Lud Śląski w tym celu, ażeby Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej w czasie znojnych trudów rządzenia znaleźli w niej wypoczynek w pięknym Beskidzie Śląskim, by jak najdłużej byli jego umiłowanymi gośćmi na rubieżach zachodnich Państwa, ku pokrzepieniu serc, dla których goszczenie Najwyższego Dostojnika Rzeczpospolitej i Włodarza Ziemi Polskiej będzie zawsze widocznym symbolem łączności Śląska z Macierzą i dowodem pamięci ze strony Państwa o kresowej stanicy.
Wiślański zamek został wzniesiony na zasadzie opozycji architektonicznej i kulturowej. Wcześniej znajdował się tu okazały zameczek myśliwski należący do austriackich Habsburgów. Wybudowany w 1907 roku, posiadał 30 pokoi z licznymi balkonami i werandami, nawiązując bezpośrednio do niemieckich obiektów tego typu. Pojawiający się tu dostojnicy austriaccy przynosili ze sobą, obce lokalnej społeczności, wzorce kulturowe nie tylko w postaci architektury, ale także języka i obyczajów. Osłabiało to poczucie polskiej świadomości narodowej, stanowiącej o sile miejscowej ludności. Kres monarchii austro-węgierskiej doprowadził do opustoszenia habsburskiego zameczku, który miejscowi górale splądrowali w poczuciu wyrządzonej im społecznej krzywdy. Dzieła zniszczenia dokonał ostatecznie pożar, który doszczętnie strawił obiekt w 1927 roku, tuż po jego gruntownym remoncie. Śląskie władze już wtedy chciały go przekazać Prezydentowi RP.
W takich sytuacjach od wieków pojawia się pytanie: odbudowujemy stare czy budujemy nowe? Wybór padł na to drugie rozwiązanie. Przejawiała się tu idea powstania wybitnie polskiego obiektu na zgliszczach niemieckiego dziedzictwa kulturowego na tym obszarze. Od tego momentu zamek zacznie przesiąkać symbolami – to warownia na krańcach Rzeczpospolitej, która stoi u źródeł królowej polskich rzek, Wisły. Obiekt ma być spoiwem łączącym przez wieki oderwany Śląsk z Macierzą.
Zamek Prezydencki w Wiśle. Awangarda!
Projekt zamku został ofiarowany władzom autonomicznego województwa śląskiego przez Adolfa Szyszko-Bohusza, autorytet dla współczesnych architektów. Nie pobierając za to wynagrodzenia, dobitnie pokazał bezcenną dla niego wartość mającego powstać, jak się okaże, dzieła sztuki. W zamyśle zamek miał być harmonijnym połączeniem nowoczesności z godnością budowli oddanej Prezydentowi RP.
W branżowym piśmie „Architektura i Budownictwo” pisano: Duch współczesny triumfuje w jasnych masach prostych brył o licu z surowo obrobionego piaskowca śląskiego, w płaskich dachach, służących zarazem za słoneczne tarasy, w wielkich płaszczyznach okien, wchłaniających jak największą ilość światła i powietrza. Wszystkie te jednak elementy współczesne nie odbierają charakteru budowli takiego, jaki ma mieć w istocie, i nie zmieniają wrażenia, jakie się dobywa z całej sylwety zameczku. Na zewnątrz jest więc budowla zameczkiem, na wewnątrz lekką, pełną słońca rezydencją wypoczynkową. Szyszko-Bohusz potrafił połączyć polską tradycję architektoniczną z nowoczesnością. Jest to najbardziej awangardowy, a także kulminacyjny projekt w jego bogatej twórczości. Dzięki temu do dziś zamek prezydencki nie ma swojego odpowiednika w Polsce. Nigdy nie został symbolem potęgi władzy, jak inne dawniejsze obiekty tego typu, ale stał się namacalnym wyrazem demokratycznych zmian, jakie wystąpiły w II RP. Szły one w parze z przewrotem myślowym na temat projektowania otaczającej wszystkich przestrzeni.
Ich zasługą jest nadanie oryginalnemu gmachowi ciepła i dostojności. Uwagę przykuwają meble z chromowanych rur stalowych. Meble stalowe, wykonane dla Zameczku w Wiśle według wspólnych projektów prof. Szyszki-Bohusza i Andrzeja Pronaszki, działają lekko i przejrzyście, nie „zaciemniają” wnętrz, blaskiem chromowanej stali kontrastują z matowymi szarościami malowań ściennych. Chromowane stalowe ramy mają obicia z popielatej skóry antylopy lub, jak w hallu, pasy z ciemnej materii. Części drewniane z popielatego jaworu lub ciemno barwionej gruszy. Stoliki mają wierzchy z płyt szklanych – tak na swoich łamach opisywało wnętrza zamku czasopismo „Architektura i Budownictwo”.
Zamek Prezydencki w Wiśle. Beskidzka perła!
Warto zwrócić uwagę, że wszystkie projekty mebli zyskały akceptację prezydenta Ignacego Mościckiego. Wielką wagę przywiązano do kolorystyki ścian i artystycznego wyposażenia budynku. Nie zabrakło stylowych mebli koszykowych na tarasie, bogatego serwisu porcelanowego, radia, zegarów czy szkła stołowego. Uwieńczeniem wszystkich detali, który miał zadecydować o wyjątkowości całego konceptu, był Orzeł Śląski – wyrzeźbiony w granicie i wkomponowany w portal przy głównym wejściu do zamku. Symbolizował nowe czasy dla tej ziemi, która po połączeniu z Polską miała wejść w okres swojej świetności.
Prezydent Ignacy Mościcki przybył do zameczku końcem stycznia 1931 roku. Od tego momentu przebywali w nim najwięksi polityczni decydenci. Po II wojnie światowej zameczek podupadł, ale przywrócono mu świetność w dobie III RP, dzięki staraniom prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. I tak w ciągu prawie stu lat obiekt zmieniał swoich rezydentów, ale nigdy nie przestał być symbolem Niepodległej – symbolem wyrażonym przez projektowanie. Tak zostanie na zawsze.
Więcej: www.zamek.wisla.pl
