Bauhaus od dawna jest mitem, ale w żadnym razie nie instytucją wczorajszego świata. Do dziś wpływa na sztukę, projektowanie i architekturę. W 1919 roku architekt Walter Gropius powołał do życia w Weimarze nowe centrum kształcenia artystów, architektów i projektantów. Znani artyści, tacy jak Lyonel Feininger czy Johannes Itten, Wassily Kandinsky i Paul Klee, przyciągali studentów z całej Europy. Bauhaus już od początku był jednak czymś więcej niż tylko szkołą „dobrej formy” w rzemiośle lub technologii. Był to wielki eksperyment, trochę utopii, który podjął wszelkie społeczne i polityczne pytania tamtych czasów i potraktował je z pasją, werwą i radykalizmem.
Wykłady, teatr, poezja, muzyka, kostiumy – to ważne, nowatorskie elementy kształcenia Bauhausu stworzonego przez Waltera Gropiusa. W szkole w Dessau studenci tworzyli zabawne ceremonie, korzystali z zajęć rekreacyjnych i sportowych, wspólnie jedli. Krytyka takiego nauczania płynąca z zewnątrz doprowadziła do wewnętrznej solidarności nowego pokolenia twórców.
Młodzi adepci sztuki uwiecznili ten skrawek czasu na licznych fotografiach. Zdjęcia robione na tle nowoczesnej architektury Bauhausu, ubraną w jasne balkony i ogromną powierzchnię okien, odzwierciedlają nowy styl życia, który obejmował całą osobę: jej ciało, umysł i duszę. Podczas słynnych imprez organizowanych w szkole nauczyciele i studenci oddawali się pasji tworzenia. W szale radości z projektowania organizowali imprezy światła, smocze dni, świąteczne przyjęcia. Wiele z takich wydarzeń miało swoje hasła przewodnie: „Broda, nos i serce” czy „Impreza metalowa”. Zaangażowane w ich realizacje były wszystkie wydziały wraz ze swoimi warsztatami. Stale towarzyszący „instynkt zabawy” sprawił, że dokonano wielkiego przełomu w designie, z którego korzystamy do dziś. Przekonano się bowiem, że kreatywność jest możliwa dzięki niecelowym działaniom, które uwalniają talenty wcześniej podlegające wielu schematom.
Bauhaus. Szkoła myślenia
Cały intelektualny ferment zasiał Walter Gropius. Mimo że był architektem, szkoła projektowania nie miała wydziału architektury aż do 1927 roku. W latach 20. i 30., w okresie rosnącej mechanizacji produkcji, nauczyciele i studenci Bauhausu zakwestionowali konwencje sztuki, architektury i wzornictwa, opowiadając się za powrotem do indywidualnego rzemiosła. Zbuntowani uczestnicy kursu odrzucili przede wszystkim dekoracje – kwiaty i inne fanaberie, które przeniknęły język projektowania na początku XX wieku. Zamiast tego wspólnie rozpoczęto poszukiwania rozwiązań prostych, racjonalnych i funkcjonalnych – to one dominują również w dzisiejszym designie.
Uczelnia Bauhausu działała w Niemczech w latach 1919–1933. Jako szkoła myślenia opowiadała się za nowym sposobem podejścia do problemów w sztuce i projektowaniu, natomiast jako szkoła fizyczna mieściła się kolejno w Weimarze, Dessau i Berlinie, gdzie była domem pracy twórczej szeregu czołowych artystycznych liderów. Nauczycielami byli awangardowi artyści, tacy jak: Josef Albers, Hinnerk Scheper, Georg Muche, László Moholy-Nagy, Herbert Bayer, Joost Schmidt, Walter Gropius, Marcel Breuer, Wassily Kandinsky, Paul Klee, Lyonel Feininger, Gunta Stölzl, Oskar Schlemmer, Hannes Meyer i Ludwig Mies van der Rohe.
Gdy w Niemczech do władzy doszli naziści, nastał okres prześladowania nowego prądu w sztuce. Narodowi socjaliści zamknęli szkołę ze względu na przyświecające jej „zdegenerowane” idee. W konsekwencji wielu członków Bauhausu wyemigrowało (głównie do innych krajów europejskich i do Stanów Zjednoczonych), aby kontynuować swoją pracę samodzielnie. Żydowscy architekci w nowym stylu zaprojektowali White City w Tel Awiwie, gdzie kolekcja czterech tysięcy budynków została wpisana do światowego dziedzictwa kultury UNESCO. W rezultacie Bauhaus stał się XX-wiecznym ruchem sięgającym daleko poza Republikę Weimarską.
„Brak praktycznego doświadczenia w pracy w terenie, w zadaniach rzemieślniczych, prowadzi do bezkrytycznego przyjmowania obowiązującego stylu, mody i klisz. Do tego właśnie prowadzi zbyt akademicka edukacja” – pisał Gropius. Sposoby nauczania w szkole Bauhausu były różnorodne, ale nastawione na praktyczne wykorzystanie zdobytej wiedzy. Interdyscyplinarne podejście profesorów i studentów spowodowało, że sztuki wizualne, projektowanie graficzne, architektura oraz projektowanie produktów i mebli zaczęły korespondować z ich współczesnym, dynamicznie rozwijającym się światem. W ten sposób urzeczywistnili koncepcję Gesamtkunstwerk, czyli pełnego dzieła sztuki. Nawet imprezy i występy sceniczne były częścią kształcenia, a uczniów zachęcano do eksperymentowania poprzez tworzenie kostiumów i strojów.
Zdaniem Gropiusa student nie powinien zbyt wcześnie wybierać specjalizacji. W pierwszym etapie kursu poznawano więc wiedzę z zakresu proporcji, skali, rytmu, światła i koloru oraz eksperymentowano z różnymi materiałami i narzędziami. Uważał także, że zajęcia z historii architektury i sztuki są najbardziej przydatne dla starszych uczniów – nowicjuszy wielkie osiągnięcia z przeszłości mogą zniechęcić do samodzielnej twórczości, nie mówiąc już o tym, że nie będą w stanie ich w pełni zrozumieć ani docenić. Pisał: „Być może nigdy nie znajdziecie zatrudnienia w miejscu, gdzie czekałby architekt z podobną wizją, gotowy udzielić wam kolejnych rad. W takim wypadku sugerowałbym przyjąć dowolną pracę, w której posiadane umiejętności zagwarantują wynagrodzenie, a zainteresowania pielęgnować systematycznie w czasie wolnym. Spróbujcie zbudować ze znajomymi dwu- lub trzyosobowy zespół, wybierzcie zagadnienie ważne dla danej społeczności i postarajcie się małymi krokami stworzyć jego grupowe opracowanie”. Swoim podopiecznym podpowiadał, że tylko ciągłe rozwijanie własnych umiejętności może przynieść sukces. Takie podejście do młodych ludzi przyniosło wymierne skutki. Niektóre przedmioty stworzone przez studentów Bauhausu w tym okresie stały się ikoniczne, a ich formy często są powtarzane lub naśladowane w dzisiejszych meblach i urządzeniach. Jednym z najbardziej znanych przykładów jest lampa Wilhelma Wagenfelda z 1923 r., stworzona podczas kreatywnych studiów; jej reprodukcję można nabyć współcześnie.
Bauhaus. Szkoła w Dessau
Najbardziej reprezentatywnym dziełem Bauhausu jest budynek szkoły w Dessau. Projekt architektoniczny został zamówiony i sfinansowany przez władze miasta, a zaprojektowany przez samego Gropiusa. Wykorzystał okazję do stworzenia odpowiednio odważnego i postępowego budynku. Cały kampus cechuje się asymetrycznym planem z wydzielonymi miejscami do nauczania, audytorium i biurami oraz mieszkaniami dla studentów i wykładowców rozproszonymi w trzech skrzydłach, które ze sobą połączono. Wśród innowacyjnych metod zastosowanych w konstrukcji budynku znalazły się ramy wykonane z betonu zbrojonego i cegły, duże przestrzenie okien oraz płaskie dachy pokryte płytkami, po których można chodzić. Najbardziej uderzającymi cechami obiektów w Dessau są szklane ściany osłonowe, które otaczają narożniki i zapewniają widok na wnętrze budynku oraz jego konstrukcję nośną. Przeszklone skrzydła zapewniały mnóstwo naturalnego światła docierającego do licznych pomieszczeń. Wnętrza wypełniono meblami i oświetleniem produkowanymi w szkolnych warsztatach.
Szkoła w Dessau została zbombardowana podczas II wojny światowej i tylko częściowo udało się ją odbudować w następnych latach. Budynek oddano do użytku w 1927 roku, a późniejsze przyznanie mu statusu UNESCO w 1996 roku doprowadziło do zainicjowania kompleksowego programu odrestaurowania całości. W 1994 roku utworzono Fundację Bauhaus Dessau, aby zachować budynek i przywrócić mu rolę wiodącego centrum projektowania, badań i edukacji. Szkoła jest teraz w pełni odnowiona i dostępna dla publiczności. Jest gospodarzem festiwali, rezydencji, wystaw i kursów akademickich.
Szkoła Bauhausu ma wpływ także na współczesnych designerów. Choć dziś ludzie najczęściej kojarzą nowoczesne, niedrogie, modularne meble firmowane znakiem Ikea, to sama koncepcja nie zrodziła się w Szwecji, ale jest raczej inspirowana klasycznymi dziełami projektantów „domu budowy”.
Niemcy świętują 100-lecie Bauhausu. Wszystko co powinieneś wiedzieć o jubileuszu. Nie przegap!
