Nie da się ominąć wydarzeń ostatnich tygodni. Wojna w Ukrainie to tragedia, która każdego dnia stanowi pokaz niewyobrażalnego zła, ale jednocześnie obudziła ogromne pokłady dobroci, także wśród mieszkańców Polski. Niemal każdy zaangażował się w pomoc. Wszystkie te szlachetne postawy są godne największego uznania, ale teraz wiemy już, że nie bierzemy udziału w sprincie, ale w maratonie. Dlatego warto, aby te szczere chęci zainwestować jak najmądrzej. Pomóc mogą metody projektowe. Tak, do pomocy także można podejść jak do zadania projektowego, w tym przypadku opierając się na zasadach Design for All.
Zakłada holistyczne i innowacyjne podejście. To wyzwanie nie tylko dla projektantów, ale też planistów, przedsiębiorców, polityków i administracji. Głównym założeniem jest stworzenie równych szans dla wszystkich. Praktyka Design for All świadomie wykorzystuje analizę potrzeb i aspiracji człowieka oraz wymaga zaangażowania użytkowników końcowych na każdym etapie procesu projektowego.
Na podstawie wytycznych WHO wymieniamy 12 zasad, które mogą usystematyzować i usprawnić pomoc uchodźcom.
1. Traktuj wszystkich ludzi z godnością i szacunkiem, wspieraj samodzielność.
Sytuacje kryzysowe są przytłaczające i chaotyczne. Doświadczają tego także osoby, które chcą nieść pomoc. Zdarza się, że działając pod wpływem chwili, działają według tego, co uważają za potrzebne, nie zawsze przykładając wagę do tego, co naprawdę jest ważne i jak ich działanie może być odbierane przez uchodźców. Pomoc powinna być świadczona z poszanowaniem autonomii i prywatności osób, którym pomagamy. Wszędzie, gdzie to możliwe, wsparcie powinno umożliwiać ludziom wybór, w jaki sposób chcieliby robić rzeczy w celu utrzymania poczucia kontroli.
2. Rozmawiaj z uchodźcami w sposób wspierający.
Osoby zaangażowane w pomoc uchodźcom powinny wiedzieć, jak radzić sobie z ich stresem i jak na niego reagować. Zanim takie osoby otrzymają wsparcie psychologów, zetkną się najprawdopodobniej z osobami, które nie mają wiedzy w tym zakresie. Najważniejsze jest nieepatowanie własnym stresem i emocjami, rozmowa w sposób wspierający i wysłuchanie.
3. Udziel informacji – o prawach, obowiązkach prawnych, możliwościach wsparcia.
Jednym ze źródeł stresu dla uchodźców jest brak informacji, gdzie i jaką pomoc można uzyskać. Niepewność i zmienność sytuacji wpływa na ludzi bardzo negatywnie. Informacje można kolportować na wiele sposobów. Za pomocą: punktów informacyjnych, ulotek, telewizji, radia, czy internetu. Aktywiści powinni zapewniać takie informacje także poprzez udostępnianie informacji, biorąc pod uwagę konieczność udostępnienia technologii – internetu, czy telefonów. Komunikaty muszą być czytelne dla wszystkich uchodźców – osób starszych, z niepełnosprawnościami, czy osób nieczytających.
4. Zapewnij odpowiednią psychoedukację i używaj odpowiedniego języka.
Zrozumienie przytłaczających uczuć, które pojawiają się w kryzysowej sytuacji, to jedna z podstaw. Dlatego tak ważne jest zapewnienie specjalistycznej pomocy psychologów.
5. Priorytetowe traktowanie ochrony i wsparcia psychospołecznego dla dzieci.
Dotyczy to przede wszystkim dzieci, które są:
- oddzielone od rodziny lub opiekunów,
- bez opieki,
- ze specjalnymi potrzebami,
- z niepełnosprawnościami.
Dzieci częściej niż dorośli narażone są na nadużycia i wyzysk. Sprawna rejestracja, identyfikacja i pomoc może uratować ich życie.
6. Jeżeli podczas podróży uchodźcy doświadczyli śmierci bliskich, ułatwiaj godne pochówki.
Podczas ucieczki dochodzi do tragicznych sytuacji. W przypadku śmierci towarzyszy ucieczki, należy zapewnić pochówek w obrządku ofiar.
7. Identyfikuj i chroń osoby o określonych potrzebach.
Należy zidentyfikować osoby, które są znacznie bardziej zagrożone niż inne i zaoferować im stosowną, dodatkową pomoc. Do tej grupy należą między innymi dzieci podróżujące samotnie, osoby starsze, osoby z niepełnosprawnościami, kobiety w ciąży, ofiary przemocy, ofiary handlu ludźmi oraz osoby o różnej orientacji seksualnej i tożsamości płciowej.
8. Uczyń swoje interwencje kulturowo adekwatnymi.
Świadczenie pomocy w zakresie zdrowia psychicznego i psychospołecznego musi być dostosowane do potrzeb ludzi, do których jest skierowana. Dlatego zawsze konieczna jest znajomość kontekstu kulturowego osób, z którymi pracują osoby zaangażowane w pomoc. Tłumacze powinni pochodzić z kraju uchodźców. Skorzystać można także z pomocy mediatorów kulturowych, którzy pełnią rolę pośredników między uchodźcą a osobą niosącą pomoc. Mediator posiada wiedzę o wartościach, przekonaniach i praktykach danego kręgu kulturowego, a jednocześnie zna system pomocowy państwa, do którego trafiają uchodźcy.
9. Osobom z chorobami i ciężkimi zaburzeniami psychicznymi zapewnij leczenie psychiatryczne.
Konsultacja psychologiczna nie zawsze wystarczy. W przypadku ciężkich zaburzeń i chorób, w szczególności w sytuacji zagrożenia życia, należy jak najszybciej zapewnić takim osobom konsultację psychiatryczną.
10. Nie rozpoczynaj terapii psychoterapeutycznych, które wymagają kontynuacji, kiedy jest ona mało prawdopodobna.
Poważną przeszkodą w przypadku niesienia terapeutycznej pomocy osobom, które się przemieszczają, jest to, że wymaga ona wielu spotkań. Dlatego psycholodzy muszą dostosowywać swoje techniki do działań doraźnych.
11. Monitorowanie dobrostanu osób zaangażowanych w pomoc.
Osoby zaangażowane w pomoc uchodźcom stykają się z wieloma opowieściami o osobistych tragediach i terrorze. Dodatkowo często bywają obciążone fizycznie poprzez długie, nienormowane godziny pracy, brak snu, stres, pracę w złych warunkach pogodowych. Te czynniki mogą powodować lęk, depresję, apatię, zachowania autodestrukcyjne, ale też bezduszność. Dlatego pracownicy i wolontariusze powinni być wyczuleni na takie objawy u siebie i współpracowników, a także podlegać obserwacji pod kątem zdrowia psychicznego.
12. Nie pracuj w odosobnieniu: koordynuj i współpracuj z innymi.
W sytuacji kryzysowej wiele osób jest zaangażowanych w pomoc uchodźcom. Ważne, aby zarówno w ramach pokrewnych organizacji, jak i pojedynczych osób, współpracować ze sobą, zapobiegając nakładaniu się na siebie działań.
