Historię polskiego designu i architektury, na równi z mężczyznami tworzyły wybitne projektantki. To one przetarły szlaki dla współczesnych pokoleń projektantów i stworzyły ikony polskiego wzornictwa przemysłowego, których ponadczasowe formy, współcześnie nic nie straciły z aktualności. Te designerki trzeba znać!
Teresa Kruszewska
Teresa Kruszewska (1927-2014) polska architektka wnętrz, projektantka mebli, wykładowczyni akademicka, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, jedna z czołowych przedstawicielek polskiego wzornictwa użytkowego po II wojnie światowej. Studiowała pod kierunkiem prof. Jana Kurzątkowskiego – wizjonera i eksperymentatora, wyprzedzającego o wiele lat „nowoczesność” przełomu lat 50. i 60. Odbyła też praktykę w pracowni najsłynniejszego fińskiego projektanta Alvara Aalto. Przez lata stworzyła kilkadziesiąt znakomitych projektów, jak kolekcje mebli dla dzieci czy też szereg rozmaitych foteli dla polskich producentów. Z myślą o najmłodszych projektowała także zabawki. Jednymi z najbardziej znanych są krzesło Muszelka, fotel ogrodowy Tubus, czy fotel Tulipan.
W ciągu kilkudziesięciu lat czynnej pracy projektowej była m.in. związana ze Spółdzielnią Artystów „Ład”, Fabryką Mebli Giętych w Radomsku, prowadziła także Pracownię Projektowania Mebli na Wydziale Architektury Wnętrz ASP w Warszawie. Meble przez nią projektowane, w tym fotel Tulipan, znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Poznaniu, a także w Vitra Design Museum w Weil am Rhein w Niemczech.
Alicja Wyszogrodzka
Alicja Wyszogrodzka(ur. 31 października 1928) jest projektantką drukowanych tkanin dekoracyjnych, odzieżowych, a także gobelinów i dywanów (dla Spółdzielni „Ład” i „Wanda”). W latach 1950–1955 studiowała na PWSSP w Łodzi na Wydziale Tkaniny. Pracę jako projektantka rozpoczęła w IWP w 1953 roku, a siedem lat później przeniosła się do Centralnego Biura Wzornictwa Przemysłu Lekkiego (CBWPL).
Zdobyte latami doświadczenie umożliwiło jej pracę jako specjalistka ds. wzornictwa elementów wyposażenia wnętrz i wyrobów przemysłu lekkiego – między innymi w latach 80. współpracowała z żyrardowskimi zakładami, zatwierdzając wzory tkanin lnianych. Jest autorką wielu wyróżniających się projektów, bardziej przypominających grafikę, niż tkaninę użytkową, w tym niemal ikonicznych chustek z motywem „picassowskiej” kobiecej głowy lub „mondrainowskich” kompozycji w czerwono-żółtych barwach. Charakterystyczne dla stylu projektantki są wzory malowane mocną czarną linią, nieraz z widocznym śladem pociągnięć pędzlem, a także graficzne kompozycje kostkowe. Pojawiały się u niej też ornamenty roślinne oraz schematycznie i humorystycznie ujęte sylwetki ptaków i zwierząt. Te ostatnie możemy zobaczyć w projektach chusteczek i zasłon dla dzieci. Wyjątkowo delikatne, o pięknych zharmonizowanych barwach, są drukowane w „Milanówku” sukienkowe kupony z jedwabiu naturalnego. W serii tkanin plażowych na turkusowym tle „pływają” rysowane czarnym tuszem stylizowane ryby.
Po roku 1960 w CBWPL projektowała głównie tkaniny dekoracyjne, na przykład pokazywaną na wystawach serię wzorów kolorystycznie i wzorniczo skoordynowanych we wnętrzu – zasłon i dywanów o geometrycznej kompozycji składającej się z dużych kolorowych kół, przypominającą skandynawski design.
Maria Chomentowska
Maria Chomentowska (1924-2013) zapisała się w historii designu jako czołowa reprezentantka polskiego funkcjonalizmu lat 50. i 60. XX wieku. Przed II wojną światową uczyła się w Żeńskiej Szkoły Architektury im. Stanisława Noakowskiego w Warszawie. Po wojnie, działała w Biurze Odbudowy Stolicy i równoległe studiowała na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych; najpierw malarstwo, a potem na wydziale architektury wnętrz.
Przez ponad 20 lat współpracowała z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego. Do 1976 roku projektowała meble, wielokrotnie odpowiadała za projekty wyposażenia szkół i przedszkoli (umeblowała m.in. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II). Stanęła za projektami licznych ikon polskiego wzornictwa, takich jak krzesła Pająk i Płucka. Samodzielnie wybierała materiały do wykonania swoich projektów; prowadziła liczne badania w zakresie dostosowywania funkcjonalności mebli do fizjologicznych potrzeb człowieka, a w szczególności dzieci.
Zofia Szydłowska
Zofia Szydłowska (1917-2001) urodziła się w Kijowie, jednak w wieku trzech lat przeprowadziła się wraz z matką do Warszawy. Po maturze zaczęła studiować historię sztuki w Instytucie Francuskim; jednocześnie pracowała w Wytwórni Papierów Wartościowych dzięki czemu udało się jej nawiązac wiele lukreatywnych znajomości. To właśnie dzięki nim udało się jej zdobyć prestiżową posadę sekretarki w Ministerstwie Przemysłu i Handlu.
W 1937 roku rozpoczęła studia na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie; rok później wyszła za mąż za prokuratora Sądu Okręgowego w Kielcach, Henryka Szydłowskiego. W czasie wojny prowadziła sklep z porcelaną, zajmowała się również tkactwem. W 1945 roku objęła posadę dyrektor Państwowej Fabryki Sukna w Rakszawie jednak już w ’46 wróciła do Krakowa, by następnie przenieść się do Łodzi, ponownie na stanowisko dyrektorskie lecz tym razem Państwowych Zakładów Przemysłu Wełnianego nr 1. Przełomowe w jej karierze było utworzenie w 1949 roku Cenrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego (Cepelia), która miała uporządkować zasady wytwarzania sztuki ludowej. Cepelii podporządkowano wszystkie istniejące i nowo powstające spółdzielnie rękodzieła a także prywatne wytwórnie, takie jak Spółdzielnia „Ład”. Sztuka ludowa pod jej kuratelą fascynowała, a stare techniki powracały w nowoczesnymi, oryginalnym wydaniu.
Danuta Duszniak
Danuta Duszniak (ur. 25 marca 1926 roku) – w 1953 roku ukończyła studia na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie; pracowała w Zakładzie Ceramiki i Szkła w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie; później jako projektantka w Instytucie Szkła i Ceramiki w Warszawie, a także w Spółdzielni Rękodzieła Artystycznego „Kanon”.
Jest autorką około sześćdziesięciu wzorów ceramiki użytkowej wielokrotnie prezentowanej podczas krajowych oraz zagranicznych wystaw. Uważana jest za pionierkę stylu New Look w ceramice. W historii polskiego designu w szczególności zapisały się projekty takie jak serwisy do kawy Kolumb (1956) oraz Prometeusz i Koko (1959), a także wazon Rock and Roll (1957). Aż czterokrotnie wyróżniono ją nagrodą Ministra Kultury i Sztuki za osiągnięcia w rozwoju wzornictwa przemysłowego. W 1967 roku otrzymała Srebrny Krzyż Zasługi. W 2015 roku Zakłady Porcelany „Ćmielów”, z okazji jubileuszu 225-lecia swojej marki, uhonorowały ją nagrodą PorcelaNowe za całokształt dokonań.
Julia Keilowa
Julia Keilowa (1902-1943) pochodziła ze zasymilowanej rodziny żydowskiej. Choć w 1920 roku rozpoczęła studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego, finalnie ukończyła wzornictwo w Lwowskiej Państwowej Szkole Przemysłowej. W 1922 wyszła za mąż za prawnika Ignacego Keila i przeniosła się na Górny Śląsk. Po urodzeniu syna w 1923 roku kontynuuowała naukę, tym razem w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie, zajmując się głównie rzeźbą. Wiele podróżowała. Jeszcze w czasie studiów odwiedziła Austrię, Szwajcarię, Francję oraz Niemcy, doskonalnąc swoje umiejętności artystyczne pod okiem Karola Stryjeńskiego, Józefa Czajkowskiego, Karola Tichego i Wojciecha Jastrzębskiego.
W 1929 roku została członkinią spółdzielni rzeźbiarskiej Forma, w 1933 założyła własną pracownię metaloplastyki. Zaprojektowała około 400 przedmiotów użytkowych z jej projektów korzystały marki takie jak Norblin, Bracia Henneberg i Fraget. To właśnie dzięki współpracy z tą ostatnią jej zastawa stołowa stała się częścią wyposażenia transatlantyku M/S Piłsudski. Zginęła najprawdopodobniej w więzieniu na Pawiaku.
Jadwiga Grabowska-Hawrylak
Jadwiga Grabowska-Hawrylak (1920-2018) brała udział w odbudowie wrocławskich zabytków; projektowała szkoły, osiedla, domy jednorodzinne, także centra handlowe, ośrodki wypoczynkowe i świątynie. Była pierwszą kobietą, która uzyskała dyplom na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej (1950); pierwszą laureatką Honorowej Nagrody SARP (1974) a także pierwszą architektką, wykształconą w powojennym Wrocławiu. Nazywano ją ikoną powojennej wrocławskiej architektury.
Jej działalność była ściśle związana z Wrocławiem. Jako młoda projektantka pracowała przy odbudowie wrocławskich zabytków. Projektowała pierwsze wrocławskie osiedla, nowoczesne szkoły i nowatorskie budynki mieszkalne, by w kolejnych latach opracowywać obiekty znacznie bardziej złożone: wielkie centra handlowo-usługowe, ośrodki wypoczynkowe, zespoły mieszkaniowe czy wreszcie świątynie. Choć jej dzieła reprezentują różne stylistyki, to wszystkie one są pierwszorzędnymi świadectwami nadzwyczajnego talentu i wrażliwości autorki. Wspólnie składają się na portret twórczej i niezwykle konsekwentnej projektantki, która w rzeczywistości nie zawsze sprzyjającej architektonicznym indywidualnościom realizowała wizje wychodzące daleko poza utarte schematy.
Barbara Brukalska
Barbara Brukalska (1899-1980) była polską architektką, teoretyczką architektury, wybitną propagatorką funkcjonalizmu; wykładała również na Politechnice Warszawskiej. We wczesnych latach współpracowała ze swoim mężem, również architektem Stanisławem Brukalskim. Jako członkini awangardowej grupy Praesens (założonej w 1926 r.) inspirowała się działalnością Le Corbusiera, opowiadając się po stronie niedrogich, funkcjonalnych mieszkań pracownicznych. W latach 1927-1938 Brukalscy wspólnie projektowali równieś wnętrza statków pasażerskich.
Ze względu na panujące warunki ekonomiczne a także niechęć samych robotników do mieszkania w tak skrajnie funkcjonalnych domach projekty Brukalskich nie cieszyły się zbytnim powodzeniem. Pomimo tych niepowodzeń byli wierni swojej wizji aż do połowy lat 30. XX wieku. W latach 1939-1944 Stanisław Brukalski był internowany w niemieckim obozie jenieckim. Po wojnie Brukalska i jej mąż pracowali już oddzielnie, głównie w Warszawie. Oboje zwrócili się również w kierunku bardziej organicznych form. To włąśnie wtedy Brukalska zaprojektowała m.in. osiedle mieszkaniowe na Okęciu oraz Dom Seniora Matysiak.
Zofia Hansen
Zofia Hansen (1924-2013 w Warszawie) – polska architektka i przedstawicielka modernizmu. Współautorka teorii formy otwartej (1957), którą opracowała wraz ze swoim mężem i koncepcji Linearnego Systemu Ciągłego (1967).
W 1952 roku ukończyła studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej pod kierunkiem Romualda Gutta. To właśnie podczas studiów poznała swojego przyszłego męża, Oskara Hansena. Jeszcze w trakcie nauki rozpoczęła pracę w Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej; Oskar oskar w tym czasie związał się z Zakładem osiedli Robotnicznych w Warszawie. W latach 1948 -1950 architekt wyjechał do Paryża co nie osłabiło jego kontaktów z Zofią. Po jego powrocie do Polski w 1950 roku wzięli ślub i rozpoczynają wspólną pracę. Wspólnie zaprojektowali swoje największe dzieła: Rakowiec (1961-1963), Bracławska (1964-1974) i Przyczółek Grochowski (1968-1974) oraz osiedle im. Juliusza Słowackiego w Lublinie (1961).
Halina Skibniewska
Halina Skibniewska (1921-2011) – polska architektka i urbanistka; profesor doktor inżynier architektury; działaczka państwowa; posłanka na Sejm PRL IV, V, VI, VII i VIII kadencji; w latach 1971–1985 wicemarszałek Sejmu V, VI, VII i VIII kadencji. Laureatka Leninowskiej Nagrody Pokoju. Żona architekta i posła na Sejm PRL I kadencji Zygmunta Skibniewskiego.
Ukończyła studia na Politechnice Warszawskiej w 1948, w latach 1948–1949 pracowała w Biurze Odbudowy Stolicy. Była jedną z najbardziej znanych polskich architektek i urbanistek. Współpracowała m.in. z prof. Romualdem Guttem, który zatrudnił ją jako asystentkę na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej a następnie w swoim biurze projektowym. Od 1957 pracowała w Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. W swoich projektach sięgała najczęściej po modernizm uzupełniony jej autorskimi pomysłami takimi jak m.in. wykorzystanie naturalnej zieleni (Sady Żoliborskie) czy fragmentów dekoracyjnych pochodzących z ruin historycznych obiektów (osiedle Szwoleżerów).
