Artyści przyjeżdżali tu urzeczeni pięknem przyrody i ludu Podhala. Odpoczywali i tworzyli zauroczeni dziewiczym krajobrazem, folklorem i wolnością.
Osobliwy styk kultury i natury został ujęty w albumie „Sztuki piękne pod Tatrami” pod patronatem „Design Alive”. Po raz pierwszy w tak obszernej formie. 300 reprodukcji i 480 stron to i tak za mało. – Krwawe rany to usuwanie i rezygnowanie z tego, czego książka nie pokaże. Materiały zbierałam od lat 80., gdy zaczęłam pracę w Muzeum Tatrzańskim i tworzyłam ekspozycję w Willi Koliba, tam pokazaliśmy wystrój wnętrza w stylu zakopiańskim, udało się oddać wiele z autentyczności tych wnętrz urządzanych w 1894 roku. W 2011 stworzyłam natomiast swoją ostatnią ekspozycję. W odnowionej Willi Oksza zgromadziliśmy wspaniałą twórczość międzywojnia: Witkacy, Wyczółkowski, Rafał Malczewski, Stryjeńska. Wtedy pomyślałam o emeryturze i o książce, by to wszystko podsumować. Wolny czas jest wspaniały, taki prawdziwie dla siebie. Można robić to, co się chce.
Autorką albumu jest Teresa Jabłońska, historyk sztuki i długoletnia dyrektorka Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem. Książka wyróżnia się spośród dotychczasowych wydawnictw albumowych poświęconych sztuce „z kręgu Tatr” rozmaitością dyscyplin artystycznych, łączy: malarstwo, rysunek, grafikę, fotografię, rzeźbę oraz sztukę użytkową. Obejmuje czas od początku XIX wieku do roku 1939 (m.in. twórczość Aleksandra Kotsisa, Jana Nepomucena Głowackiego, Stanisława Witkiewicza, Aleksandra Schouppé’a, Walerego Eljasza). Kult ojczystych krajobrazów, rosnący od schyłku XVIII wieku, nasilił się w Polsce po utracie niepodległości. Wtedy też były one traktowane jako niepodległa cząstka podzielonej ojczyzny i tym samym stały się symbolem wolności. Album pozwala prześledzić rozwój nurtu tatrzańskiego w sztuce polskiej od momentu jego pojawienia się. Należy jednak zaznaczyć, że ukazany tu obraz tatrzańskiej spuścizny artystycznej jest rodzajem antologii, mającej na celu pokazanie różnorodności i bogactwa sztuki inspirowanej kulturą góralską i Tatrami.
Czas wydania albumu jest szczególny, wieńczy rok 2015 – jubileusz 60-lecia Tatrzańskiego Parku Narodowego i zamyka Rok Witkiewiczów. Wydawcą, obok Muzeum Tatrzańskiego, jest Tatrzański Park Narodowy. Zdaniem Szymona Ziobrowskiego, dyrektora Parku: – Tematyka wydawnictw TPN, prócz przyrodniczej, obejmuje tą poświęconą obecności człowieka w Tatrach. Choć to dla wielu nie tak oczywiste, wynika to wprost z naszej misji, w której mieści się ochrona i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego. Tatry od zawsze stanowiły inspirację dla artystów, są ważnym punktem na mapie kultury narodowej. To ich znaczenie Park dostrzega.
Na okładce „Cmentarz w górach” z 1894 roku autorstwa Wojciecha Gersona. – To był wybór mój i grafika, Tomasza Czecha. Takie wspólne olśnienie, nie przez wszystkich zrozumiałe. Na pierwszym planie smutna scena przy świeżym grobie na Pęksowym Brzyzku. Smutek utopiony w pięknym pejzażu. W tle skałki na Nosalu, z prawej znad Giewontu żółte, pędzone wiatrem chmury. To mnie zawsze porusza w jego obrazach. „Polski Turner”, tak Gersona, swojego mistrza i nauczyciela, nazywał Leon Wyczółkowski – mówi autorka.
Większość dzieł, reprodukowanych w albumie, pochodzi ze zbiorów Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, ale główną oś narracji tworzą również prace, pochodzące z kilku innych polskich muzeów, m.in. Muzeum Narodowego w Krakowie i Muzeum Narodowego w Warszawie. Ich zbiory nie kończą się jednak na roku 1939. – Moim marzeniem jest napisanie książki o szalenie ciekawych czasach PRL-u pod Tatrami. W tej książce nie zmieściłyby się. Zbyt wiele trzeba by pominąć. Ponadto sztuka w PRL-u to już zupełnie inna historia: Władysław Hasior, Tadeusz Brzozowski, Antoni Rząsa i wielu innych twórców. Jeśli nie ja, to ktoś musi to zrobić.
Dwujęzyczny, angielsko-polski album dostępny jest w dwóch wersjach – podstawowej i limitowanej z twardym etui. Cena 169-209 zł, więcej na www.sklep.tpn.pl
***
Teresa Jabłońska (ur. 1944) – historyk sztuki i długoletnia dyrektorka Muzeum Tatrzańskiego im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem. W swoich licznych pracach badawczych specjalizuje się w zagadnieniach związanych ze sztuką ludową (od 1977 roku głównie podhalańską) i jej rozwinięciem w teorii i realizacjach stylu zakopiańskiego, sztuką „z kręgu Tatr” oraz historią zakopiańskiej kolonii artystycznej.
